Աստղագետները հայտնաբերել են 35 անգամ Երկրից ծանր հսկա էկզոմոլորակ. Ինչո՞ւ այն նախկինում չէին նկատել
Աստղագետները հայտնաբերել են նոր էկզոմոլորակ՝ Kepler-139f, Kepler-139 աստղային համակարգում, որը գտնվում է Երկրից մոտ 2000 լուսային տարի հեռավորության վրա: Այս հսկայական աշխարհը, որի զանգվածը 35 անգամ գերազանցում է Երկրի զանգվածը, մնացել էր աննկատ՝ իր ուղեծրի առանձնահատկությունների պատճառով: 2025 թվականի մայիսի 2-ին The Astrophysical Journal Letters-ում հրապարակված հետազոտությունը բացահայտում է, թե ինչպես են գիտնականները համակցված մեթոդներ օգտագործել այս թաքնված մոլորակը հայտնաբերելու համար, ինչը նաև օգնել է ճշգրտել համակարգի մյուս աշխարհների բնութագրերը:
Kepler-139f-ի հայտնաբերումը
Kepler-139 համակարգն արդեն հայտնի էր իր երեք քարքարոտ սուպերկարգերով և մեկ գազային հսկայով, որոնք հայտնաբերվել էին NASA-ի Kepler տիեզերական աստղադիտակի միջոցով: Սակայն նոր աշխարհը՝ Kepler-139f-ը, ավելի դժվար էր հայտնաբերել, քանի որ այն տրանզիտ չի կատարում, այսինքն՝ չի անցնում աստղի սկավառակի առջևով Երկրից դիտելու դեպքում, ինչը չի առաջացնում աստղի լույսի նկատելի մթագնում: Kepler աստղադիտակը, որը իր ինը տարվա աշխատանքի ընթացքում հայտնաբերել է գրեթե 3000 էկզոմոլորակ, հիմնվում էր հենց տրանզիտների մեթոդի վրա, որը չի կարող հայտնաբերել թեք ուղեծրերով մոլորակները:
Kepler-139f-ը հայտնաբերելու համար գիտնականները, ներառյալ Փրինսթոնի համալսարանից Քեյլեբ Լամմերսը, կիրառել են երկու մեթոդ՝ ճառագայթային արագություն (RV) և տրանզիտների ժամանակի փոփոխություններ (TTV): Ճառագայթային արագության մեթոդը չափում է, թե ինչպես է մոլորակը «քաշում» իր աստղը՝ առաջացնելով դրա տատանումները, ինչը թույլ է տալիս որոշել մոլորակի զանգվածը: TTV-ն, իր հերթին, գրանցում է հայտնի մոլորակների տրանզիտների ժամանակի փոքր փոփոխությունները, որոնք առաջանում են այլ, անտեսանելի աշխարհների գրավիտացիոն ազդեցությունից: Լամմերսը նշել է. «Երբ դուք նկատում եք TTV-ներ, որոնք չեն կարող բացատրվել հայտնի մոլորակներով, կարող եք վստահ լինել, որ համակարգում կա անտեսանելի օբյեկտ»:
Համակարգի բնութագրերի ճշգրտում
Kepler-139f-ի հայտնաբերումը նաև լուծել է Kepler-139c-ի բնութագրերին առնչվող առեղծվածը: Նախկինում համարվում էր, որ այս սուպերկարգը անսովոր բարձր խտություն ունի իր չափի (սուբնեպտուն) համար: Սակայն նոր տվյալները ցույց են տվել, որ Kepler-139c-ին վերագրվող գրավիտացիոն ազդեցության մի մասն իրականում բխում էր Kepler-139f-ից: Սա թույլ է տվել ճշգրտել Kepler-139c-ի խտությունը՝ դարձնելով այն ավելի բնորոշ այդպիսի դասի մոլորակների համար, մինչդեռ մյուս սուպերկարգերի (Kepler-139b և Kepler-139d) բնութագրերը մնացել են անփոփոխ:
Թաքնված աշխարհներ և ապագա հետազոտություններ
Kepler-139f-ը ընդգծում է, որ շատ մոլորակային համակարգեր կարող են պարունակել «թաքնված» աշխարհներ, հատկապես ավելի լայն ուղեծրերով: Ինչպես նշել է Լամմերսը, «հավանաբար, շատ մոլորակային համակարգեր պարունակում են անտեսանելի աշխարհներ, հատկապես նրանց արտաքին շրջաններում»: Ավանդական մեթոդները, ինչպիսիք են Kepler-ի և TESS-ի տրանզիտային մեթոդը, ավելի լավ են հայտնաբերում աստղին մոտ գտնվող մոլորակները՝ նրանց հաճախակի տրանզիտների պատճառով: Սակայն երկար ուղեծրային պարբերություններով մոլորակները, ինչպիսին է Kepler-139f-ը, պահանջում են RV և TTV մեթոդների համակցություն հայտնաբերման համար:
2026 թվականին Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը կմեկնարկի PLATO (Planetary Transits and Oscillations of Stars) առաքելությունը, որը կշարունակի տրանզիտային մոլորակների որոնումը և կճշգրտի Kepler-ի կողմից նախկինում ուսումնասիրված համակարգերի տվյալները: PLATO-ն կբարելավի TTV չափումները, ինչը թույլ կտա հայտնաբերել ավելի շատ թեք ուղեծրերով մոլորակներ: Լամմերսը կարծում է, որ «առաջիկա տարիներին TTV-ով մոլորակների հայտնաբերման տեխնիկան զգալիորեն կարագանա PLATO առաքելության շնորհիվ»:
Kepler-139 համակարգի ներուժը
Kepler-139 համակարգը շարունակում է հետաքրքրություն առաջացնել աստղագետների մոտ: b և c մոլորակների ուղեծրերի միջև եղած բացերը հուշում են այլ անտեսանելի մոլորակների գոյության հնարավորության մասին: «Խնդիրը ոչ թե տրանզիտ չկատարող մոլորակներ գտնելն է, այլ նրանց գտնվելու վայրը որոշելը», — բացատրել է Լամմերսը: Շարունակական հետազոտությունները, ներառյալ ցամաքային դիտարկումները և ապագա առաքելությունները, կարող են բացահայտել լրացուցիչ աշխարհներ այս համակարգում:
Եզրակացություն
Kepler-139f-ի հայտնաբերումը էկզոմոլորակների ուսումնասիրության մեջ կարևոր քայլ է, որը ցույց է տալիս համակցված դիտարկման մեթոդների ուժը: Այս հսկա մոլորակը, որն 35 անգամ ծանր է Երկրից, ոչ միայն ընդլայնում է Kepler-139 համակարգի մասին մեր պատկերացումները, այլև ընդգծում է, որ Տիեզերքում կարող են թաքնված լինել հազարավոր նման աշխարհներ: Ապագա առաքելությունները, ինչպիսին է PLATO-ն, խոստանում են բացահայտել ավելի շատ գաղտնիքներ՝ մեզ ավելի մոտեցնելով մոլորակային համակարգերի բազմազանության և կյանքի ներուժի ընկալմանը:
