Կասկադ. ճգնաժամ, թե՞ թարմացում. Ճարտարապետների քննարկումները եւ քաղաքապետարանի մեկնաբանությունները
Կասկադ ճարտարապետական համալիրը Երևանի գլխավոր զարդերից և խորհրդանիշներից է։ Ճարտարապետներ Ջիմ Թորոսյանի և Սարգիս Գուրզադյանի կողմից 1970-ականներին մտահղված այս լայնածավալ նախագիծը միավորում է կասկադային աստիճաններ, շատրվաններ և տեռասներ, որոնք անխափան կերպով միաձուլվում են քաղաքի լանդշաֆտին: Կասկադը ոչ միայն կապում է մայրաքաղաքի կենտրոնը վերին թաղամասերի հետ, այլև ծառայում է որպես մշակութային և հասարակական տարածք, որտեղից քաղաքի և Արարատի հիասքանչ տեսարաններ են բացվում։
Սակայն, չնայած իր մշակութային նշանակությանը, Կասկադի շինարարությունն այդպես էլ չի ավարտվել։ 1988-ին շինարարական աշխատանքները դադարեցվեցին ավերիչ երկրաշարժի, ապա հետագա քաղաքական և տնտեսական դժվարությունների պատճառով։ Ծրագիրը տասնամյակներ շարունակ անավարտ մնաց, մինչև 2024 թվականին Երևանի քաղաքապետարանը ներկայացրեց երկու նոր նախագիծ՝ այն ավարտին հասցնելու համար։ Այս առաջարկներն անմիջապես քննարկումների ալիք բարձրացրին և ճարտարապետների և հասարակության մեջ կարծիքները բաժանվեցին։
NEWS.am STYLE-ի թղթակիցը զրուցել է վերակառուցման վերաբերյալ տարբեր տեսակետներ ունեցող ճարտարապետների հետ, ինչպես նաև մեկնաբանություններ խնդրել Երևանի քաղաքապետարանի ներկայացուցչից։ Քննարկմանը մասնակցել են ինչպես սկզբնական պլանի համաձայն շինարարությունն ավարտելու կողմնակիցները, այնպես էլ նրանք, ովքեր առաջարկում են արդիականացնել նախագիծը և դրանով իսկ ուշադրություն գրավել դրա վրա։
«Նոր» կասկադ. ինչպիսի՞ն կարող է այն լինել
Ճարտարապետ Դեյվիդ Հոթսոնի(David Hotson) կողմից նախագծված «Կասկադի այգիներ» նախագիծը կենտրոնացած է բնության և ճարտարապետության ներդաշնակության վրա: Ծրագիրը ներառում է կանաչ տարածքների, տեռասների և մշակութային տարածքների ստեղծում, որտեղ այցելուները կարող են վայելել քաղաքի և բնական լանդշաֆտների տեսարանները: Ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է նաև ժամանակակից արվեստի թանգարան, մշակութային հաստատություններ և հանգստի գոտիներ։ Գաղափարի հիմքում ծրագրի արագ ավարտն է նվազագույն ծախսերով և բնապահպանական չափանիշներին համապատասխան:
Երկրորդ նախագիծը՝ Կասկադ մշակութային հանգույցը, որն առաջարկվել է ֆրանսիական Wilmotte & Associés Architectes բյուրոյի կողմից, ավելի հավակնոտ է և ուղղված է լայնածավալ արդիականացմանը: Այն ենթադրում է նոր տեռասների, հանրային անցուղիների և 1000 տեղանոց համերգասրահի ավելացում, ինչը Կասկադը պետք է ավելի ակտիվ մշակութային տարածք դարձնի: Ծրագիրը ներառում է նաև համալիրի շրջակա տարածքի անտառների վերականգնում, որն աջակցում է շրջակա միջավայրի կայունության գաղափարին: Այս նախագիծը ձգտում է ստեղծել նոր մշակութային և զբոսաշրջային տարածք, որը պետք է գրավի և՛ տեղի բնակիչներին, և՛ քաղաքի այցելուներին՝ դառնալով հասարակական և մշակութային կյանքի կենտրոն:
Առաջարկվող նախագծերը բաժանեցին ճարտարապետական համայնքին: Շատ ճարտարապետներ հանդես եկան Կասկադի բնօրինակ դիզայնի պահպանման օգտին` համարելով, որ ցանկացած փոփոխություն կարող է կործանել նախագծի մշակութային և պատմական նշանակությունը:
Օտարություն, որը ոչնչացնում է հայ ճարտարապետության մոտեցումը
Հայաստանի վաստակավոր ճարտարապետ Հայկ Ասատրյանը կարծում է, որ ցանկացած լուրջ փոփոխություն կարող է խախտել Կասկադի պատմամշակութային ամբողջականությունը։ Նրա խոսքով, Կասկադը նախատեսված է եղել որպես հայկական ինքնության և ազգային մշակույթի խորհրդանիշ, և ցանկացած նորամուծություն պետք է հաշվի առնի այս համատեքստը. «Այս նախագծերը լավ մտածված են։ Նրանք առաջարկել են, օրինակ, ցուցասրահներ, ռեստորաններ. դա լավ է, բայց սա կապված չէ Կասկադի հետ։ Դա կարելի է անել առանձին, նման հաստատություններ կարող են ստեղծվել այլ վայրերում… Կասկադի ստորին հատվածը, ցուցասրահները և մնացած ամեն ինչ արդեն նախագծված է։ Թող շինարարությունն ավարտվի, և մենք կունենանք մի հրաշալի ազգային շենք, որը Կասկադն է»։
Ազատության պողոտայից մինչև քաղաքի կենտրոն առաջարկվեց լուծում՝ ստեղծել տեռասներից բաղկացած Կասկադ, որը ոչ միայն լուծում էր քաղաքային մի շարք խնդիրներ, այլև զարդարում էր տարածքը։ Մինչ այժմ արդեն կառուցվել էր չորս հարթակ, իսկ հինգերորդում պետք է տեղադրվեր տասնհինգ սյուներից բաղկացած խումբ՝ խորհրդանշելով թագ և ավարտելով ծրագիրը։
«Հրաշալի ճարտարապետություն։ Եվ այս նախագիծն իրականացվել էր նույն ոգով մարդկանց կողմից, և պետք էր նույն ոճով շարունակել ու ավարտին հասցնել։ Սա օտար միջամտություն է… Այս շենքերը լրիվ խորթ են, խախտում են հայկական ճարտարապետության որդեգրած ընդհանուր մոտեցումը»։
Նա ընդգծում է, որ նախագիծն ընդհատվել է ճարտարապետների մեղքով, և այն պետք է ավարտին հասցվի Ջիմ Թորոսյանի և Սարգիս Գուրզադյանի սկզբնական հայեցակարգին համապատասխան՝ մշակութային շարունակականությունը պահպանելու համար։
Ճարտարապետ Միսակ Խոստիկյանը նույնպես հանդես է գալիս Կասկադի օրիգինալ դիզայնի պահպանման օգտին: Նա նշում է, որ ավարտը պետք է հիմնված լինի օրիգինալ դիզայնի վրա, որպեսզի չխախտվի ճարտարապետության ներդաշնակությունը բնության և պատմության հետ.
«Կասկադի ավարտումը պետք է հաշվի առնի դրա պատմական նշանակությունը։ Մենք չենք կարող մեզ թույլ տալ քանդել այս կապը անցյալի հետ՝ հանուն նոր, բայց ոչ միշտ արդարացված գաղափարների»,- ասում է Խոստիկյանը։ Նախագծում «ստեղծագործական» փոփոխություններ մտցնելու ցանկացած փորձ կարող է խեղաթյուրել դրա հեղինակի մտադրությունը և ոչնչացնել այն մշակութային արժեքը, որը Կասկադը ներկայացնում է քաղաքի և երկրի համար:
Կասկադը աջակցության և զարգացման կարիք ունի, թեկուզ և այսպես
Ճարտարապետ Մերուժան Մինասյանն իր տեսակետն է հայտնել Կասկադի շինարարությունն ավարտին հասցնելու և Ժամանակակից արվեստի թանգարանի նախագծի վերաբերյալ։ Նա նշում է, որ այս նախագծին երկար ժամանակ աջակցում է Գաֆեսճյան հիմնադրամը, որը սկզբնական փուլում զգալի միջոցներ է ներդրել Կասկադի զարգացման համար։
Սակայն վերջին տարիներին հիմնադրամը սկսել է նվազեցնել իր գործունեությունը այս ուղղությամբ, ինչը մտահոգություն է առաջացնում համալիրի ապագայի վերաբերյալ։ «Ես կոնկրետ չգիտեմ, թե այսօր ինչ է պետք Կասկադին»,- ասաց Մինասյանը։ «Բայց ես գիտեմ, որ շենքն այժմ գոյություն ունի հիմնադրամի և վերակառուցման վրա աշխատած մեր ճարտարապետների թիմի ջանքերի շնորհիվ: Եվ եթե մենք չկարողանանք համոզել հիմնադրամին շարունակել ֆինանսավորումը և աջակցել այս նախագծին, ապա գաղափարի իրականացումը վտանգված կլինի»։
Մինասյանն ընդգծեց նաև, որ Կասկադի շինարարությունն ավարտին հասցնելու հարցը պահանջում է ինտեգրված մոտեցում և խորը պատասխանատվություն։ Նա կարծում է, որ համալիրի արդիականացումը, այդ թվում՝ թանգարանի կառուցումը, կարևոր է ոչ միայն բուն Կասկադի, այլև քաղաքի և նրա բնակիչների համար։ Սակայն, նրա կարծիքով, կարևոր է հավասարակշռություն պահպանել արդիականացման և սկզբնական ճարտարապետական գաղափարի նկատմամբ հարգանքի միջև։ «Ես հասկանում եմ նրանց, ովքեր կարծում են, որ Կասկադը պետք է մնա այնպիսին, ինչպիսին ի սկզբանե մտահղացվել էր՝ առանց փոփոխությունների։ Սակայն նախագիծը մշակման կարիք ունի, որպեսզի արդիական մնա նոր սերունդների համար: Կարեւոր է հասկանալ, թե հետագայում ով է հոգալու, ով է պահելու ու զարգացնելու այս օբյեկտը»,- հավելեց նա։
Հարցին, թե ինչպես է վերաբերվում հանրության հնարավոր քննադատությանը, Մինասյանը պատասխանեց. «Եթե նախագիծը հանրային դատապարտման արժանանա, մենք, իհարկե, կպաշտպանենք այն: Կարծում եմ, որ Ժամանակակից արվեստի թանգարանի նախագծի հայեցակարգն իմաստ ունի, և մենք պետք է շարունակենք շարժվել այս ուղղությամբ, նույնիսկ եթե դա հակասություններ առաջացնի: Կարևոր է, որ մարդիկ սկսեն քննարկել, արտացոլել, ներգրավվել գործընթացում, սա ավելի ուժեղ է դարձնում հանրային նախագծերը»:
Ճարտարապետը նշել է նաև, որ չպետք է գերագնահատել իր դերն այս նախագծում։ «Ես այն թիմի անդամ չեմ, որը ներկայումս ղեկավարում է նախագիծը, սակայն վաղ փուլերում մասնակցել եմ Կասկադի աշխատանքներին և միշտ աջակցել եմ այն որպես մշակութային կենտրոն զարգացնելու գաղափարին»,- պարզաբանեց Մինասյանը։
Քաղաքապետարանը դեռ չի կարող պատասխաններ տալ. հարցերը քննարկվում են, լուծումներ դեռ չկան
Երեւանի վարչակազմի ներկայացուցչի հետ Կասկադի շինարարությունն ավարտելու ծրագրի ներկա վիճակի մասին զրույցի ժամանակ մենք ժամկետների եւ ծրագրերի մասին կոնկրետ պատասխան այդպես էլ չստացանք։ Քաղաքապետարանի ներկայացուցիչը նշեց, որ հարցը քննարկման փուլում է, և վերջնական որոշում դեռ կայացված չէ։ Հարցին, թե Կասկադի վերակառուցման առաջարկվող տարբերակներից որն է առավել հավանական, քաղաքապետարանից պատասխանեցին. «Մենք մի քանի առաջարկ ենք քննարկում»։ Ընդգծվեց նաև, որ գործընթացը ձգձգվում է հաստատումների բարդության պատճառով, սակայն տարբեր շահագրգիռ կողմերի հետ երկխոսությունը շարունակվում է։
Ինչ վերաբերում է ծրագրի բյուջեին, քաղաքապետարանից նշել են, որ հստակ գումարի մասին կհայտարարվի ավելի ուշ, երբ բացահայտվեն հիմնական գործընկերներն ու կապալառուները: Այս պահին կոնկրետ թիվ չկա, քանի որ նախագիծը դեռ պլանավորման և ներդրողների հետ քննարկման փուլում է։ Ակնկալվում է, որ նախապատրաստական բոլոր աշխատանքների ավարտից հետո մշակութային և հասարակական ոլորտի ներկայացուցիչների հետ լրացուցիչ քննարկումներ կանցկացվեն՝ պարզելու, թե ինչպես է Կասկադը տեղավորվելու քաղաքի ժամանակակից լանդշաֆտին և ինտեգրվելու Երևանի մշակութային կյանքին:
Կասկադի ապագան մնում է անորոշության մեջ, քանի որ ներկայացված նախագծերը բուռն քննարկումներ են առաջացրել փորձագետների և հանրության շրջանում: Մի կողմից, արդիականացման կողմնակիցները սա համարում են Երևանը միջազգային մշակութային ասպարեզ դուրս բերելու և օտարերկրյա փորձագետների ու զբոսաշրջիկների ուշադրությունը գրավելու հնարավորություն։ Մյուս կողմից, հասարակական կարծիքի մի մասն ամուր կանգնած է այն դիրքերում, որ ցանկացած փոփոխություն կարող է անուղղելի վնաս հասցնել Երևանի ճարտարապետական ժառանգությանը։
Թե ինչ ճանապարհ կընտրի քաղաքը՝ ավանդույթների պահպանում, թե արդիականացում, կախված է իշխանությունների և հասարակական կարծիքի որոշումից: Բայց ամեն դեպքում Կասկադը մնում է Երևանի մշակութային ինքնության անբաժանելի մասը, և դրա ավարտումը պետք է հաշվի առնի մայրաքաղաքի և՛ անցյալը, և՛ ապագան։
Լիանա Աղաջանյան
